ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 8، آبان 1399 ، شماره پی در پی 54

موتیف، گونه ها و کارکردهای آن در داستانهای ایرانی در دهه های 20 و 30شمسی

صفحه (169 - 191)
عباس علی حلاجی ، محمد تقوی (نویسنده مسئول)، مریم صالحی‌نیا
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1396
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1399

چکیده

یکی از ابزارهایی که در نقد و تحلیل جنبه های محتوایی و ساختاری آثار ادبی کاربرد مهم و نسبتاً جدیدی دارد، بحث موتیف، انگاره یا دانش بنمایه است. شناخت این ابزار به عنوان یکی از اصطلاحات رایج در هنر و ادب به علت خصلت برانگیزندگی و تکرارشوندگی از مقوله های مهم ادبی محسوب میگردد. در این پژوهش به روش تحلیل محتوا، از منظر کاربرد موتیف و تبیین جایگاه و کارکردهای آن، به بررسی اجمالی آثار چهار تن از داستان‌نویسان شاخص دهه های بیست و سی شمسی، صادق هدایت، بزرگ علوی، صادق چوبک، و بزرگ علوی، پرداخته شده است. پس از تحلیل ساختار، محتوا و کارکرد موتیفهای به کاررفته در این آثار مشخص شد که این موتیفها اغلب از نوع موتیفهای فکری و عاطفی هستند و نویسندگان از کارکردهای گوناگون موتیف برای غنی ساختن درونمایۀ آثار خویش بهره برده اند. همچنین موتیفهای به کاررفته در این آثار با شخصیت ‌پردازی، پیرنگ و فضای داستان ارتباطی تنگاتنگ دارند.

کلمات کلیدی
موتیف , بنمایه , داستان , صادق هدایت , صادق چوبک , جلال آل احمد , بزرگ علوی

• - آخرین لبخند، هدایت، صادق (1356) مجموعه داستان سایه روشن، تهران: جاویدان.
• - آفرینگان، هدایت، صادق (1356) مجموعه داستان سایه روشن، تهران: جاویدان.
• - ارزش ادبی ابهام از دومعنایی تا چندلایگی معنا، فتوحی، محمود (1387) دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، سال شانزدهم، شمارۀ 62، صص 17-36.
• - انسان امروزی در جست‌وجوی روح خود، یونگ، کارل گوستاو (1382) ترجمۀ فریدون فرامرزی و دیگران، مشهد: به‌نشر.
• - بررسی آثار چوبک از دیدگاه ناتورالیسم و رئالیسم، حسینی، فاطمه (1386) چاپ اول، تهران: ترفند.
• - بنمایه، تعاریف، گونه‌ها و کاربردها، پارسانسب، محمد (1388) نقد ادبی، دانشگاه تربیت مدرس، سال دوم، شمارۀ 5، صص 7-40.
• - تنگسیر، چوبک، صادق (1377) چاپ اول، تهران: روزگار.
• - جاپا، آل احمد، جلال (1385) مجموعه داستان زن زیادی، تهران: گهبد.
• - جشن فرخنده، آل احمد، جلال (1373) پنج داستان، تهران: فردوس.
• - چشمهایش، علوی، بزرگ (1381) چاپ پنجم، تهران: نگاه.
• - چمدان، علوی، بزرگ (1397) تهران: نگاه.
• - خسی در میقات، آل احمد، جلال (1381) تهران: مجید.
• - دزد قالپاق، چوبک، صادق (1355) مجموعه داستان چراغ آخر، چاپ دوم، تهران: جاویدان.
• - رفتارشناسی شخصیتهای داستانکهای عدل و دزد قالپاق نوشتۀ صادق چوبک بر اساس نظریات روانشناسی اجتماعی، صحرایی، قاسم و کنجوری، احمد (1394) ادبیات پارسی معاصر، زمستان، سال پنجم، شمارۀ 4، صص 61-80.
• - روز اول قبر، چوبک، صادق (1384) تهران: جامه‌دران.
• - روزگار و اندیشه‌ها- دوران پختگی، مشفق کاظمی، مرتضی (1371) جلد دوم، بیجا: ابن سینا.
• - سایه به سایۀ داستان‌نویسی ایران، آژند، یعقوب (1369) ادبستان فرهنگ و هنر، شمارۀ 5، صص 16-19.
• - سگ ولگرد، هدایت، صادق (1342) چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
• - سه‌تار، آل احمد، جلال (1389) چاپ دوم، قم: خرم.
• - صد سال داستان‌نویسی ایران، میرعابدینی، حسن (1378)، جلد اول، چاپ پنجم، تهران: چشمه.
• - عدل، چوبک، صادق (1355) مجموعه داستان چراغ آخر، چاپ دوم، تهران: جاویدان.
• - عربستیزی در ادبیات معاصر ایران، بلوندل سعد، جویا (1382) ترجمۀ فرناز حائری، چاپ اول، تهران: کارنگ.
• - عروسک‌فروشی، چوبک، صادق (1355) مجموعه داستان چراغ آخر، چاپ دوم، تهران: جاویدان.
• - علویه خانم، هدایت، صادق (1344) تهران: کتابهای پرستو، به سرمایۀ انتشارت امیرکبیر.
• عناصر داستان، میرصادقی، جمال (1385) چاپ پنجم، تهران: سخن.
• - فردا، هدایت، صادق (1344) نوشته‌های پراکنده، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
• - قصه‌نویسی، براهنی، رضا (1368) تهران: البرز.
• - گیله‌مرد، علوی، بزرگ (1393) چاپ هفتم، تهران: آگاه.
• - محلل، هدایت، صادق (1384) مجموعه داستان سه قطره خون، تهران: مجید.
• - موتیف چیست و چگونه شکل میگیرد؟، تقوی، محمد و دهقان، الهام (1388) نقد ادبی، دانشگاه تربیت مدرس، زمستان، سال دوم، شمارۀ 8، صص 7-31.
• - موتیف و گونه‌ها و کارکردهای آن در داستانهای صادق هدایت، دهقان، الهام و تقوی، محمد (1390)، نقد ادبی، دانشگاه تربیت مدرس، بهار، سال چهارم، شمارۀ 13، صص 91-115.
• - نفرین زمین، آل احمد، جلال (1396) چاپ ششم، تهران: فردوس.
• - نیرنگستان، هدایت، صادق (1356) چاپ دوم، تهران: جاویدان